De wijnen van de BOB Châteauneuf du Pape, die vroeger synoniem waren voor krachtige en geconcentreerde wijnen, hebben de afgelopen tien jaar een opmerkelijke transformatie ondergaan. Hun troef? Vier terroirs en dertien druivensoorten die de wijnmakers in staat stellen hun wijnen eindeloos te variëren, zowel in wit als rood, voor elke tafel.

De eenvoudigste manier om de realiteit van het wijngebied Châteauneuf du Pape te vatten, is de heuvel te beklimmen waarop de toren van de voormalige zomerverblijf van de pausen staat en er het uitzicht te bewonderen. We bevinden ons hier ten zuiden van Avignon, op een centraal punt van historische samenvloeiingen: op 2,5 uur van Spanje, Italië of Bourgondië, tussen de Rhônevallei (die het van Occitanie scheidt) en de Ouvèzevallei, berucht om zijn recente overstromingen.

“Sinds mensenheugenis”, zegt Michel Blanc, verantwoordelijke van het Maison des Vignerons, “zijn er mensen naar Châteauneuf gekomen met allemaal hun eigen druivensoorten. Dit kasteel was een strategisch punt om de Rhône te bewaken. We bevinden ons hier boven de seismische breuk van Nîmes en toen deze tientallen miljoenen jaren geleden instortte in het noordoosten van de huidige benaming, verplaatste alles zich 30 kilometer, met rolstenen, klei, zand en saffer op de kalkstenen ondergrond.”

Vier terroirs

Het wijngebied Châteauneuf du Pape wordt gekenmerkt door deze vier terroirs en door een reeks van dertien druivensoorten, gedomineerd door grenache, dat bijna in alle wijnen van de BOB voorkomt, in een verhouding van 60 tot 80%, en soms zelfs meer. Naast syrah en mourvèdre vind je hier ook minder voorkomende druivensoorten zoals counoise, vaccarèse, muscardin of terret noir. De 280 producenten hebben dus de keuze uit talloze varianten, met niet al te veel beperkingen. In een tijd die gekenmerkt wordt door de klimaatverandering, waarin sommigen ‘vergeten’ druivensoorten in ere willen herstellen, heeft deze vrijheid geen prijs en voorkomt dat men moet overstappen op een ‘Vin de France’ om met originele wijnen te experimenteren…

Maar wat opvalt in Châteauneuf is de biologische omschakeling van bijna 35% van de 3200 hectare wijngaarden van de benaming. “De huidige omschakeling wordt vaak geïnitieerd door jongeren die het familiebedrijf overnemen”, zegt Michel Blanc. “Maar het is een historisch en continu engagement sinds de jaren 1960. Deze aanpak gaat hand in hand met de ontwikkeling van biodiversiteit in de wijngaarden, ecobegrazing, wisselbouw, aanplant van hagen, behandeling van afvalwater enz.”

Onder deze nieuwe generatie zijn er ook veel vrouwen die zich als wijnbouwer vestigen. Dit helpt het idee te doorbreken dat Châteauneuf een zeer mannelijke benaming is. Het gaat niet meer om gestructureerde, alcoholrijke, door Parker beoordeelde wijnen, maar om meer gebalanceerde wijnen, minder houtgerijpt, met meer frisheid en klaar om sneller te worden gedronken, zoals blijkt bij een aantal producenten die we hebben ontmoet.

Clos de l’Oratoire des Papes: de fijnheid van zand

“We hebben de vier terroirs”, legt François Miquel, algemeen directeur van het huis Ogier (AdVini-groep), uit, “maar zand geeft de meeste fijnheid en de meest zijdeachtige tannines. Rolstenen zorgen ook voor een mooie structuur en leveren minder gekleurde rode wijnen op, met een moderne stijl, minder geconcentreerd.”

De productie is biologisch gecertificeerd, en de iconische ‘Clos de l’Oratoire’ in wit en rood is aangevuld met ‘Les Chorégies’ in de twee kleuren. (Verkocht door Vasco en Velu Vins in België)

Clos du Caillou: een zekere waarde

Sylvie en Jean-Denis Vacheron (overleden in 2002 bij een ongeval), gevestigd in Sancerre, nemen het familiebedrijf in Courthezon over in 1996, met oenoloog Bruno Gaspard. De kinderen – Axel, Marilou en haar partner Antoine Robert – zijn pas recentelijk in het bedrijf gestapt.

“Veel mensen van onze leeftijd nemen het bedrijf van hun ouders over”, leggen Marilou en Axel uit, “en denken grondig na over de praktijken in de wijngaard. We hebben het Domaine de Panisse overgenomen, wat ons deed nadenken over de terroirs, of het gebruik van meer hele druiventrossen, bijvoorbeeld. We willen ook een gematigder en interessanter gebruik van hout. Onze zandgronden zijn erg arm en leveren weinig druiven op, maar van uitstekende kwaliteit, en wijnen die sneller een tanninestructuur met veel frisheid ontwikkelen. We komen uit Sancerre, we zijn opgegroeid met die zuurgraad.” (Te koop bij Clos du Culot in Waver of bij Vins Brunin in Doornik)

Château de la Gardine : voorrang aan oude wijnstokken

Château de la Gardine, in het noordwesten van Châteauneuf, behoort toe aan de familie Brunel, die hier al 80 jaar gevestigd is en nog steeds actief is. Het domein van 54 ha telt een groot aantal wijnstokken van 65 tot 90 jaar oud, met lage opbrengsten (10 tot 25hl/ha) en weinig druiven, maar van zeer hoge kwaliteit. Ook hier vind je de vier bodemsoorten, met een constante mistral die de wijnstokken ‘zuivert’ die bijgevolg weinig behandelingen vereisen.

Een van de grootste successen van het Château is de aanzienlijke productie van witte Châteauneuf du Pape, waarvan het aandeel in de totale productie hier bijna 15% bedraagt, tegenover 5 tot 10% elders. De witte cuvées assembleren roussanne, grenache blanc, clairette en bourboulenc, en hebben goed gekruide aroma’s van garrigue. (Te koop bij Baeten Vinopolis in Maaseik)

Le Cellier des Princes: de traditie opnieuw uitvinden

De enige coöperatie van Châteauneuf du Pape, die werd opgericht in 1925 na de crisis van de druifluis, telt 116 leden, waarvan er 30 direct in Châteauneuf zijn (600 ha vooral op rolstenen en saffer). Het is de grootste producent van de BOB. De druiven van de leden worden vergoed op basis van hun kwaliteit, en de wijnen worden gebotteld en niet in bulk verkocht.

De coöperatie is erin geslaagd oenologen van topkwaliteit aan te trekken, waaronder wijlen Philippe Cambie, die hier van 2017 tot 2021 de uitstekende cuvée Heredita (95% grenache en 5% mourvèdre) heeft gemaakt, die wordt verkocht voor € 39,95. Vrij zeldzaam voor een coöperatie.

De opvolging wordt verzekerd door ­Thierry Ferlay, die de nadruk legt op frisheid in zijn wijnen en verantwoordelijk is voor de perceelsgewijze cuvées.

De coöperatie is sterk gericht op wijntoerisme en stelt mountainbikes en elektrische fietsen ter beschikking voor een 16 km lang parcours door de wijngaarden. De productie wordt ter plaatse (20%) en vooral via groothandels en voor de export verkocht. De cuvée Hauts des Coteaux wordt aangeboden in de Business Class van British Airways. (Verkoop: Nicolas)

Beaurenard of de uitmuntendheid van biodynamische wijnbouw

Domaine de Beaurenard is al zeven generaties in handen van de familie Coulon en wordt gerund door Daniel Coulon, zijn twee zonen, Victor en Antonin, en zijn broer Frédéric. Het domein heeft 32 hectare in de benaming Châteauneuf, die allemaal biologisch en zelfs biodynamisch (Demeter) worden verbouwd, zonder gebruik van synthetische chemicaliën, in harmonie met de natuur en de maancyclus.

“Sinds mijn komst in 2016”, legt Victor uit, “zijn er twee grote successen geboekt. Ten eerste de cohesie van het collectief ‘Jeunes Vignerons’ (waarvan hij voorzitter is – n.v.d.r.), dat erin geslaagd is om alle producenten te verenigen op de ‘Printemps de Châteauneuf’, een jaarlijkse beurs die in april wordt gehouden. En vervolgens, vooral, de aanzienlijke toename van de biologische wijnbouw, de verbetering van de wijnbouwpraktijken en de invoering van cursussen en conferenties die voor iedereen toegankelijk zijn over onderwerpen als onkruidbestrijding, een onderwerp dat tien jaar geleden weinig belangstelling genoot. De groep heeft ook een netwerk van 12 gezamenlijke weerstations opgezet om nauwkeurige voorspellingen te kunnen doen en te kunnen anticiperen op ziekten. Het feit van verenigd te zijn, betekent ook dat we geen ruzie hoeven te maken over onze standpunten, en dat is belangrijk.”

Onder de uitstekende reeks wijnen belichamen er twee het DNA van Beaurenard. De ‘Châteauneuf rouge’, die druiven assembleert van de 13 druivensoorten van de BOB, afkomstig van 15 percelen die allemaal beplant zijn en geassembleerd worden. En de ‘Boisrenard’ met druiven van 5 percelen met oude wijnstokken met een hoog concentratiepotentieel, die laat maar niet overrijp worden geplukt. “Een wijn met woorden en een manier om ze uit te drukken”, besluit Victor. (Te koop bij Vins Pirard in Genappe)

(Marc Vanel)